Gielen Aroma

Vitex agnes-castus

VITEX AGNUS-CASTUS L.                             -                           MONNIKENPEPER/KUISBOOM
Familie: Verbenaceae en/of Lamiaceae. Gebruikt deel: vruchten. De geur is zwak de smaak is licht bitter, scherp. Etherische olie 0.5%. Komt voor in het Middellandse zeegebied en West Azië. Werd reeds vroeg in de jaartelling geïntroduceerd in Europa. De boom groeide reeds in 1570 in Engelse tuinen en komt nu overal in Europa voor. Heeft een grote sierwaarde en medicinale waarde. Vroeg in de negentiende eeuw meegenomen door emigranten naar de Verenigde Staten.

Het is een kleine prachtige boom (3-6 meter hoog) of grote struik, die in het midden van de zomer bloeit met witte, roze, mauve, of blauwe bloemen. De boom kan goed tegen excessieve hitte in het mediterrane gebied. Hij moet wel grondwater hebben, maar kan dan een hete, droge zomer gemakkelijk overleven. Het gebladerte is aromatisch, van boven grijsgroen tot donkergroen en onder zijn de bladeren lichter. De bladeren lijken veel op cannabis. De bloei trekt bijen en vogels aan.

Was reeds bekend ten tijden van Hippocrates en zo’n 2500 jaar geleden. Hij schreef toen reeds: “Als bloed vloeit uit de schoot, laat de vrouw dan donkere wijn drinken met daarin de bladeren van de kuisboom”. Toen reeds in gebruik bij gynaecologische omstandigheden. Deze gedachten werden gedeeld door Plinius, Dioscorides en Theophrastus. Zij schreven dat de boom medicijnen leverde die de urinestroom en de menstruatie bevorderde. Plinius gaf de boom een galactogoge eigenschap. Ook John Gerard een Engelse herbalist uit de zestiende eeuw onderschreef deze eigenschappen.

Het eerste onderzoek in de twintigste eeuw was van een Duitse onderzoeker Gerhard Madaus. Bij experimenten op dieren vond hij dat aftreksels van schors, vruchten en bladeren de bronst bij vrouwelijke ratten deed afnemen, zonder de vruchtbaarheid te benadelen. De vruchten hadden het meeste effect. Tijdens de tweede wereldoorlog werd bij vrouwen vastgesteld dat door stress melkopbrengsten sterk werden verminderd onder invloed van de Geallieerde bombardementen. Klinisch onderzoek had uitgewezen dat de vruchten van de kuisboom de melkproductie stimuleerde. Rapporten werden uitgebracht in 1941 - 1942 en 1943. In de jaren 50 ging het onderzoek verder. In 1954 werd een grote studie uitgevoerd onder 1000 vrouwen. Vergeleken werden een placebo met een geprepareerde stof van de vrucht van de kuisboom en vitamine B1. Duidelijk werd, dat er meer prolactin werd afgescheiden, meer melk, meer progesteron en minder estrogeen. (vermindert de melkafscheiding). Onderzoekers vonden bewezen dat hormonen onder invloed van de hypofyse werden gereguleerd door een component van de plant en met name de hormonen van de eierstokken. Deze hormonen reguleren de menstruatie, de vruchtbaarheid en andere processen. De werking van de kuisboom kan niet toegeschreven worden aan een enkele component, maar moet gezocht worden in de flavonoiden. Naar aanleiding van de studies worden kuisboom extracten nu gebruikt in de Europese fytotherapie voor management van menstruele problemen, PMS, behandelingen van onvruchtbaarheid, opvliegers tijdens de menopauze, enz.

Grote onderzoeken in Duitsland in 1986 – 1990 – 1992 met o.a. PMS patiënten gaven positieve resultaten, zowel lichamelijk als psychisch. Afname van hoofdpijn, minder pijn in de borsten, minder opzwellingen, minder vermoeidheid, psychische stabiliteit en verbeterde gemoedstoestanden werden gerapporteerd. Inname was dagelijks 40 druppels tinctuur van de kuisboom. Een ander onderzoek uit 1992 van 1542 vrouwen met PMS gaf na een behandeling van 40 druppels tinctuur (Agnolyt, Madaus AG Keulen) dagelijks aan 90 % verbetering van de symptomen. Twee procent had bijwerkingen van gastroïntestinale aard, diarree of een enkele allergische reactie.
De bessen bevatten progestine, een groep vrouwelijke hormonen inclusief progesteron. Progestine zijn gunstig werkzaam bij zwangerschap en doen de negatieve effecten van estrogenen teniet. Ze hebben een regulerende werking op de hormonale huishouding. De bessen worden aanbevolen door de Duitse Commissie E, een afdeling van het ministerie van gezondheid, die de veiligheid en effectiviteit van kuiden geneesmiddelen onderzoeken en aanbevelen. Het is een werkzaam en goedkoop middel en wordt in Duitsland door de gynaecologie geaccepteerd.

De Kuisboom was geassocieerd met oude Griekse festivals. Zo was er een festival: Thesmophoria, wat ter ere van Demeter werd gehouden. De vrouwen hadden onthouding, waren kuis, tijdens het festival.
Demeter is de zuster van Zeus en de andere godenkinderen van Cronos en Rhea. Zij is net als Hestia een van de mindere goden, maar toch belangrijk voor de Oude Grieken. Demeter is de godin van het graan en beschermvrouwe van de Landbouw, het huwelijk en de vruchtbaarheid. Haar naam betekent: “Moeder Aarde”.  Volgens de Griekse mytologie was Hera, de zus en vrouw van Zeus, de beschermvrouwe van het huwelijk, geboren onder een kuisboom. De associatie met kuisheid werd doorgevoerd in katholieke rituelen. Novices die in een klooster intraden liepen over een pad wat bezaaid was met kuisboombloesem, wat nu heden ten dage nog voorkomt in sommige regionen in Italië.
In Rome droegen de Vestaalse maagden twijgen en takken van de kuisboom als een symbool van hun kuisheid.
Werd vroeger als een anafrodisiacum beschouwd. In 1789 echter schreef Andrew Duncan reeds dat onderzoek niet uitwees dat de peper deze gave bezat.
Had veel heilige namen. In het Grieks: hagnos, hetgeen kuis betekent. Agnus castus: kuis lam, in de katholieke monnikentradities. Het moest de monniken helpen om het zware celibaat te volbrengen en de veelvoudige verlokkingen van het zwakke vlees te weerstaan.
De namen geven het aan: Mönchpfeffer – poivre des moines – mungapipar (Estland) -  chaste tree – kuisboom – Keuschbaum – Abrahamsbaum – Abraham’s balm. Weid verbreid door heel Europa staat de vitex te naam in vroegere tijden als een anafrodisiacum tot in het Hebreeuws en Russisch toe.
De geslachtsnaam Vitex komt waarschijnlijk van het Latijnse vitilis, wat gevlochten betekent, omdat de twijgen gebruikt werden om te vlechten.
De gedroogde monnikspeper werd vroeger wel gebruikt ter vervanging van zwarte peper, maar dat voldeed niet erg, omdat de smaak toch wel erg zwak was. Hij wordt tegenwoordig zo goed als niet meer gebruikt, in beperkte mate nog in Marokko.

Enige andere soorten:
Vitex agnus-castus var. latifolia is een variant met kortere en bredere bladeren. Hij is harder dan de anderen, een overwinnaar.
Vitex negundo lijkt veel op de agnus maar minder hard en groeit in zuidelijk Florida.
Vitex trifolia groeit eveneens in Florida en aanverwante klimatologische omstandigheden.

Werkzame bestanddelen:
In de plant, bladeren, vruchten, bloemen komt voor: b-farneseen – 1,8-cineol – agnuside – allo-aromadendreen – a-gurjuneen -  a-pineen – a-terpineol – a-terpineolacetaat – a-thujeen – ascaridol – aucubine – aucuboside – b-bourboneen - b-caryophylleen – b-fellandreen – b-pineen – bornylacetaat – camfeen – kamfer – caryophylleen-oxide – casticine – citronellol – d-terpineol – g-cadineen – g-elemeen – g-terpineen – germacreen-d – homoorientine – isoorientine – ledol – limoneen – myrceen – linalool – luteolin-7-glycoside – p-cymeen-8-ol – sabineen – spathulenol – citronellol - t-cadinol – terpinen-4-ol – testosteron – trans-beta-farneseen – alkaloïden – flavonoïden – saponinen.
Voor de smaak verantwoordelijk zijn castican – orientin – isovitexin – agnusid – aucubin. De eerste drie zijn flavonoide glycosiden en de laatste twee zijn iridoide glycosiden.

Werkzaamheid:
De hele plant, tincturen en aftreksels. Toegepast in de fytotherapie en kruidengeneeskunde.
Vooral de flavonoiden werken op het hormonale systeem. Maceraten/Tincturen worden gebruikt ter bestrijding van menstruele problemen, uitblijven van de menstruatie, PMS, menopauze problematiek, opvliegers, verminderde melkafgifte bij borstvoeding, enz. In Duitsland ook in gebruik bij klachten als prostatitis, orchitis, spermatorrhea, en sexuele neurasthenie.
Afrodisiacum - tegen allergie – analgetisch – anesthetisch – anthelmintisch – antihiv – antipyretisch -  diuretisch -  galactogoog  -  relaxerend op zenuwstelsel – sexueel afremmend -  stomachisch  -  verfstof  -  zweetdrijvend.
Homeopathisch gebruik: impotentie en gebrek aan potentie.

Contra indicatie:
Niet gebruiken tijdens de zwangerschap. Wordt bij mijn weten in de aromatherapie niet gebruikt.

Foto's: www.mswn.com
            www.biology.missouristate.edu
            www.cherylsgardenparty.com
            www.nichegardens.com
            www.commons.wikimedia.org
            www.womens-health-symmetry.com ...
            www.aggie-horticulture.tamu.edu
            www.magnoliagardensnursery.com
            www.preisroboter.de

Bron: Floridata: Vitex agnus-castus-
          Vitex Agnus Castus extractProducten/Diensten - Vitex Agnus Castus extract. 
          www.hotfrog.nl/Products/Vitex-Agnus-Castus-extract
          Chaste Tree - Vitex agnus-castus-For over 2500 years chaste tree (Vitex agnus-castus)
          has been used for gynecological conditions since the days of Hippocrates. ...
          www.stevenfoster.com/education/monograph/vitex.html
          Food-Info.net : Monnikspeper (Vitex agnus-castus)Monnikspeper (Vitex agnus-castus).
          www.food-info.net/nl/products/spices/chaste.htm - 23k - 
          Vitex agnus-castus - Plants For A Future database report- 
          Vitex agnus-castus Chastetree Very similar to Vitex negundo, which also is called
          Chastetree.
          hort.ufl.edu/trees/VITAGNA.
          HEXAL natürlich - Pflanzenportrait: Der Mönchspfeffer - Vitex ...Pflanze der Woche:
          www.heilpflanzen-suchmaschine.de
          PLANTS Profile for Vitex agnus-castus (lilac chastetree) | USDA PLANTS.
          Vitex agnus-castus - Wikipedia, the free encyclopedia-
          Spice Pages: Chaste Tree (Vitex agnus-castus)- www.uni-graz.at/~katzer/engl

©®Copyright en registratie notaris. André Gielen 2001 – 2008